Petar Kocic

PETAR KOCIC


BIOGRAFIJA, OPIS, DJELA
Petar Kocic je rodjen 1873. godine u Stricicima, Bosanska Krajina. Knjizevnik iz vremena Austrije u Bosni, koji se u prvi mah pojavio sa vise patriotizma, nego literature; i sa vise namjera, nego inspiracije. Izgledao je vise kao bosanski ustanik, nego bosanski pisac; i covjek za megdana, a ne za meditacije; i jaci na kuburi nego na peru . Niko nije ocekivao da ce jednoga dana Kocic napraviti prevrat u srpskoj noveli, nego da ce pobuniti ljude u Bosanskoj Krajini, i popaliti turske cardake. Cijela muska pojava Kocica, odavala je borca i kavgadziju. Njegov visok stas bio je pun nevjestih pokreta, kao u covjeka koji dobro sjedi u sedlu, ali ne umije da koraca po trotoaru. Njegove su ruke bile dugacke kao u zvonara, aoci siroke i unezvjerene, kao u lovca na lavove, a ne na zeceve ili jarebice. Imao je glas koji je vise trubio, nego izgovarao ljudske rijeci. Petar Kocic je bio pisac buntovnik kakvih u nasoj knjizevnosti nije uopste bilo prije njega, nesto nalik na ruske pisce revolucionare koji su pisali po kazamatima.
Gimnaziju je ucio u Sarajevu pa u Beogradu. Slavistiku je apsolvirao u Becu; sluzbovao je u Srbiji i Skoplju, a po povratku u Bosnu dugo je bio bez posla. Osudjivan je i tamnovao je u Banjoj Luci i Tuzli. U Banjoj Luci pokrenuo je list "Otadzbina" koji je cesto zabranjivan. Poceo je pjesmama, ali ubrzo prelazi na prozu. Glavna djela su: satire "Jazavac pred sudom", "Sudanija"; pripovijetke "Jazavac pred sudom","Megdan Simeuna Djaka", "Zulum Simeuna Djaka", "Pravi megdan Simeuna Djaka", "Mracajski proto", "Jure Piligran" i "Jablan".
Petar Kocic je umro mlad, 1916. godine, satrven jednom strasnom bolescu ( umro je u dusevnoj bolnici u Beogradu ). Stoga je za nase knjizevno pokolenje ovaj gubitak bio prelomljen mac i zamukli glas pobjede, i nasa izgubljena bitka.

O DJELIMA
Nasi realisti XIX vijeka dali su srbijanskog seljaka dosta povrsnog, cesto i idealizovanog. Jedini pisci koji su u nasoj prici XIX vijeka dali pravog seljaka, bili su, osim donekle Laze Lazarevica, samo ljudi na samom kraju tog stoljeca: Petar Kocic, becki student, koji je imao srecu da bude rodjen u Zmijanju, gdje je tip srpskog seljaka ostao jos nepokvaren politickim agitacijama i citanjem novina, i Ivo Cipiko, dalmatinski plemic i trogirski gradjanin. Kocicevi i Cipikovi seljaci bili su vecinom ljudi iz onih naselja velikog srpskog zaledja od Une ka moru, a kod Cipika zastupljeni su ljudi sa ostrva i morske obale. Ma koliko razliciti po moralnim i psihickim odlikama, ovi seljaci imaju nesto neosporno zajednicko i blisko; grad nije doveo zbrku u njihove navike, niti im je nametnuo crte koje deformisu njihovo prvobitno oblicje, sto znaci da nije iskvario i izoblicio ono sto nas najvise interesuje. Tako oni ostaju seljaci i kad se nadmudruju, na nacin varoskih mudraca ili sereta. Sa pripovijetkama Kocica i Cipika pocela je prava novela o nasem pravom seoskom covjeku.
Sa svojim pripovijetkama Kocic samo dokazujen koliko je njegov duh bio pronicljiv i njegov stil spontan i savrsen, njegova ironija neodoljiva i plemenita. Naravno, na tako malo stranica Kocicev seljak nije uspio da bude u potpunosti izrazen pa je stoga ostao dosta uproscen i ogranicen. Tek bi u jednom romanu Kocic uspio dati cijelu dramu bosanskog covjeka vezanog za tlo i za zivotinje, za suse i nerodice, za namete i dugove. Kocic je bio sav sagradjen da nam da jedan roman te vrste. On je razumio mracnu ljubav covjeka za zemlju koju zaliva znojem i krvlju, i koja je silnija od svake druge covjekove ljubavi na svijetu.

KOČIĆEVA SLAVA

Ovaj tekst je objavljen u četvrtom broju Puteva 1987. godine. U tom broju časopisa objavljeni su prevodi Kočićevog Jablana na italijanski, engleski i francuski jezik, tako da se on može smatrati prigodnim. U četvrtom broju Puteva, slijedeće 1988. godine objavljeni su prevodi iste pripovijetke na španski i arapski jezik. Kako je rekao tadašnji urednik Puteva Kolja Mićević, bio je naručen prevod pripovijetke Jablan i na njemački jezik, ali nije do danas objavljen.

___

Svako delo, na poseban i svoj način, sadrži u sebi taj „nacionalni kolorit" - premda se ova sintagma ne mora učiniti ni dovoljno jasnom, niti govorljivom - pa stoga treba odmah reći da stupanj te koloritnosti ne zavisi samo od originala, već i od udaljenosti (geografske, kulturološke, tradicijske) tog originala od čitaoca koji taj original prima.

Tokom godinu dana analizirao sam s grupom studenata srpskohrvatskog jezika (Pariz, Sorbona) pripovetke Petra Kočića. Nijedan od studenata nikada ranije nije bio čuo za ime ovog pisca (što me nije ni iznenadilo, ni uzbudilo). Prevoda, na francuski, nema, ili ih ja nisam našao. Ubrzo smo, posle nekoliko prvih razgovora, shvatili zašto tih prevoda nema. Jer pred nama se, iz rečenice u rečenicu, ukazala jedna jezička umetnost tako složena, tako smišljeno primenjena na jedan određen krug tema, da smo ostajali nemoćni pred čitavim pasusima kad bismo pokušali da ih uobličimo do onog što se naziva književni prevod. Ima više vrsta čitanja i vremena, kad primamo pojedina umetnička dela. Ovo čitanje Kočića sa studentima bilo je za mene treće, najteže čitanje, ali i najbitnije: ono što je u prvim čitanjima promicalo, sad je zaustavljalo pažnju, menjalo gotovo sav prethodni utisak!

O Kočićevom jeziku dosta je pisano, od Isidore i Andrića i sve naovamo, ali uvek u osnovnoj nameri: da se ukaže na Kočićevu čvrstu povezanost s jezikom rodnoga tla i, prirodno, na konačnu lepotu i učinak tog jezika propuštenog kroz pero velikog narodnog sina. Malo je učinjeno na tome da se pokaže Kočićev postupak i da se nađe ona suštinska granica koja tog pisca svrstava u red naših najvećih pripovedača. Trebalo bi objasniti tu gotovo tajanstvenu „meru" u pričanju, jer bismo tako dobili neke od bitnih elemenata koji njegovu umetnost uzdižu daleko iznad tla njegovog zavičaja i potke njegovog rodnog jezika. Zna se, naime, da su Bosanci velike pričalice - Kočićev Simeun uz kotao, iz noći u noć, priča, i u različitim verzijama - dok su Kočićeve pripovetke redovno kratke, modeli sažetosti, i gotovo munjevito odražavaju splet događaja i raspoloženja.

Moglo bi se, zbog svega, toga, nadugo govoriti (i to na više planova) o teškoćama koje bi pred svakog prevodioca postavila svaka Kočićeva pripovetka. Tu su, najvidljiviji, i za stranca kao bauci, turcizmi. Postoji zatim jedna dobra pregršt posebnih reči čije značenje ni rečnici ne mogu sasvim jasno i tačno da prevedu i protumače. Zatim, narodni upravni govor koji Kočić uzima u njegovoj iskrivljenoj, dokumentarnoj formi. Nailazimo, takođe, usred pojedinih pasusa na rečenice izgrađene u ritmu narodnih pesama, tako da s lakoćom prepoznajemo osmerce, deseterce, dvanaesterce... U lirskom zapisu Jelike i omorike, prisustvo osmerca i deseterca je očigledno, jer već u prvoj rečenici čitamo: Sa čistog, blistavog neba / prosipa se živa, treperava... da bi sve kulminiralo u rečenici koja je kao neka vrsta baladnog refrena: srce pišti, niko ga ne čuje / suze teku, niko ih ne vidi. Susrećemo se zatim s nizovima najveštije izvedenih aliteracija i najraznovrsnijih zvučnih utisaka koji bi u poeziji kakvog simboliste bili proučavani kao čudo, dok ih kod Kočića primamo kao nešto prirodno, odnosno ne tražimo uzrok utiska koji takve kombinacije slova i reči stvaraju u našim ušima, i dalje: u duhovima - kao da se sve to desilo samo od sebe. Poslušajte, u tom smislu, ovu rečenicu iz Mrgude: Kad se izu, zbaci sa sebe zobun, zabaci ostraga pregaču, uzgrnu košulju do iznad koljena, pa zađe u vodu.

Sve su to teškoće, očigledne, ali i neprohodne, jer ih svaki tekst, na ovaj ili onaj način, nosi sa sobom i postavlja neumoljivo pred prevodioca. Ali, turcizmi se mogu s prilično lakoće, i uz čitaočevo učešće, objasniti. Zatim će vešti prevodilac naći odgovarajući govor koji će na njegovom jeziku zameniti govor Kočićevih seljaka; uspeće isto tako, da povremeno u autorove rečenice uvuče ritam narodnih pesama i da ostvari raznolikost utisaka, i to ne slučajno, nego najčešće na onim mestima gde to zahteva original. Prevodilac, prevodeći istovremeno najmanje dva jezika - jezik svakog pojedinog junaka i jezik pripovedača - treba da tako ostvari to posebno dejstvo koje nalazimo u originalu: preobražaj i stalno kombinovanje jednog iskrivljenog, ali tako nepogrešivog narodnog govora, s apstraktnim i apsolutnim stilom samog pripovedača. Upravo između tih jezičkih krajnosti: iskrivljenosti i apstraktnosti oscilira Kočićev stvaralački postupak i, posmatrajući to osciliranje, možemo samo da se čudimo i pitamo: kakva je to magija, kakvo je čudo učinilo da se to osciliranje izvede s toliko jasnoće, glatkoće, nepogrešivosti, doslednosti?

Ipak, povodom jednoga, plašim se za svakog mogućnog prevodioca Kočićevih pripovedaka na bilo koji jezik. To je Kočićevo posebno tretiranje slova, te najmanje ali suštinske jezičke čestice. Kočić se u tim trenucima ponaša kao muzičar koji barata notama od kojih svaka za njega ima samo jednu vrednost, tako jedinstvenu da bi čak promena instrumenta (a ne visine, ili trajanja) značila izneveravanje tog posebnog zvuka koji je hteo da izazove i prenese u naše uši. To tretiranje slova (i šire, posledično: jezika) ide u više pravaca, i retko se ponavlja. Na jednom mestu čitamo rečenicu: Proodo se gore do mlina - u kojoj je prva reč (proodo) čitavo jedno zvukovno čvorište čije je značenje jasno, ali je sam izgled nemogućno oponašati. U drugom slučaju, koji nalazimo u Mrgudi, posmatramo kako Kočić dosledno razvija tu umetnost tretiranja slova. U rečenici: "Lani nas ubi klja, ove godine obi grad", on sačuvava A u rečima klja i grad i tako postiže efektnu asonancu, dok s druge strane, „napada" U iz glagola ubiti, da bi dobio drugi, obiti. I tako kod Kočića iz stranice u stranicu.

Zato je Kočić veoma povoljna prilika da se, polazeći od osnovnih odlika njegovog dela (tematika, ličnosti, prostor), pokaže kako književna tehnika može te početne predstave i pretpostavke uzvisiti do konačnih stanja i stepeni čistoga stvaralaštva. To čitaocu, u pojedinim razdobljima čitanja, može promaći; prevodilac, bi međutim, upravo o tome morao da vodi veliku brigu, i da nikada ne poremeti savršenu ravnotežu Kočićevog dela: između rustikalnog/naivnog i univerzalnog.

Kolja Mićević

Hronologija života i rada Petra Kočića

1877. Rođen 29. juna u zmijanjskom selu Stričići kod Banje Luke u razgranatoj seoskoj porodici. Otac Jovan – Gerasim bio je sveštenik, a zatim kaluđer u manastiru Gomionici; majka Mara potiče iz porodice Vulina, „jednog od starijih rodova u tom kraju.

1887. Počinje školovanje u manastiru Gomionici.

1891. Završava osnovnu školu u Banjoj Luci i upisuje se u sarajevsku gimnaziju.

1895. U IV razredu, pred sam kraj školske godine, biva isključen iz sarajevske gimnazije. Prelazi u Beograd i nastavlja školovanje u tadašnjoj I gimnaziji.

1898. Objavljuje prve pjesme.

1899. U junu mjesecu te godine maturira, ljeto provodi u zavičaju kod oca, a u jesen se upisuje na Filozofski fakultet bečkog univerziteta.

1901. U „Novoj Iskri” i „Bosanskoj vili” objavljuje prve pripovijetke.

1902. Izlazi mu prva zbirka „S planine i ispod planine”.

1904. Završava studije i vraća se u domovinu. U Zagrebu mu izlazi II knjiga „S planine i ispod planine”.

1905. Službuje kao nastavnik jezika i književnosti na gimnaziji i učiteljskoj školi u Skoplju, ali dolazi u sukob s vlastima i biva premješten u Bitolj. Napušta službu i dolazi u Beograd . Te godine mu izlazi i III knjiga „S planine i ispod planine”.

1906. Dolazi u Sarajevo . Postaje sekretar srpskog kulturnog društva „Prosvjeta”. Učestvuje u radničkom štrajku. Te godine boravio i u Budimpešti, kao gost srpske omladine, i u Sofiji, na kongresu jugoslovenskih pisaca i novinara. Krajem te godine biva protjeran u Banju Luku.

1907. Pokreće list „Otadžbina” u Banjoj Luci. Srpska književna zadruga objavljuje izbor njegovih pripovijedaka pod naslovom „S planine i ispod planine”.

1908. Tamniči u zatvorima u Banjoj Luci i Tuzli.

1910. Pokreće u Banjoj Luci časopis „Razvitak”. Postaje poslanik u bosanskom Saboru. Prelazi u Sarajevo . Objavljuje „Jauke sa Zmijanja”.

1911. Pokreće sarajevsko izdanje „Otadžbine”.

1912. Krajem te godine počinje pobolijevati i duhovno se gasiti.

1914. Na početku te godine prelazi u Srbiju i biva smješten u beogradsku duševnu bolnicu.

1916. Umire 29. avgusta i biva sahranjen na beogradskom groblju.