Država Izrael (
מדינת ישראל Medinat Jisrael na hebrejskom,
Daulat Israil na arapskom)
je zemlja na Bliskom Istoku na istočnoj obali Sredozemnog mora. Izrael je parlamentarna
demokratija a po nacionalnom usmjerenju, "Jevrejska
država." Stanovništvo Izraela je većinsko jevrejsko,
sa velikom nejevrejskom manjinom, koju uglavnom čine arapski Kršćani,
Druze i Muslimani. Izrael se graniči (u pravcu kazaljke
na satu, od sjevera, ka jugu) sa Libanonom,
Sirijom,
Jordanom,
i Egiptom.
Izrael ima obale na Sredozemnom moru, Akabskom zalivu,
i na Mrtvom moru.
//
Historija Za opširnije informacije, pogledajte članak Historija Izraela i Palestine,
kao i Uspostava i historija
Države IzraelJevreji su dugo smatrali Izrael svojim spiritualnim domom — Svetom
zemljom i Obećanom zemljom. Izraelska zemlja ima posebno mjesto u
vjerskom životu Jevreja, uključujući ostatke drugog Jevrejskog hrama.
Ovo je također mjesto gdje je rođeno Kršćanstvo a sadrži i mnoge
druge lokacije od velikog duhovnog značaja za Judaizam,
Kršćanstvo, i Islam. U ovom regionu je u periodu od preko jednog
milenijuma, sa prekidima, postojala čitava serija jevrejskih kraljevina i
država, sve do propasti Velikog
jevrejskog ustanka protiv Rimskog Carstva sa čijim je gušenjem
došlo do velikog istjerivanja Jevreja iz Jerusalema.
Poslije sloma Ustanka Bar
Kokhba (
Bar Kokhba's revolt) 135. godine,
imperator Hadrian je preimenovao
Provinciju Judeju u
Provinciju
Siriju
Palestinu, grčko ime izvedeno od
Philistine (hebrejski פלשת
Pəléšeṯ). [1] Također pogledajte Imena Levanta.
Muslimanski
Kalifat je osvojio
ovu teritoriju od Istočnog Rimskog
carstva (Bizantije) u sedmom vijeku, i
privukao arapske doseljenike. Lokalni jezik, aramejski
(jezik kojim je govorio Isus Krist), je postepeno nestao. Tokom vijekova
je količina jevrejskog stanovništva u zemlji fluktuirala. Prije rođenja
modernog cionizma, do ranog 19. vijeka, više od 10000
Jevreja je živjelo na teritoriji današnjeg Izraela. (Dan Bahat,
Dvadeset
vijekova jevrejskog života u svetoj zemlji, 1976.)
Nakon vijekova života u dijaspori, devetnaesti vijek je donio uzlet
cionizma, Jevrejskog
Nacionalnog Pokreta, želje da se formira jevrejska država u
Palestini i značajnu imigraciju.
Cionizam je ostao manjinski pokret sve do uspona nacizma 1933. godine i
pokušaja istrebljenja Jevreja u Holokaustu.
U kasnom 19. vijeku veliki broj Jevreja se doselio u ovaj region koji
su prvo kontrolisali Turci, a zatim Britanci. 1917. Britanci
su garantovali Jevrejima domovinu u Palestini, usvajanjem Balfurove
deklaracije. Jevrejsko stanovništvo je povećalo svoj udio u regionu
sa početnih 11% 1922. godine na 30% 1940. godine. 1920. godine
Britanci odvajaju 78% teritorija mandatne Palestine i na njemu stvaraju
novu državu, Transjordaniju - koja je okupacijom Zapadne obale 1948.
promijenila ime u današnji Jordan.
1937,
poslije Velikog
Arapskog ustanka, plan za podjelu koji je predložila Pilova komisija,
Jevreji prihvaćaju, ali ga je odbacilo arapsko rukovodstvo. Kao
rezultat, 1939,
Britanci su podlegli arapskom pritisku, zbog podrške koja im je bila
potrebna u Drugom svjetskom ratu i napustili ideju o
jevrejskoj nacionalnoj domovini i podjelu i pregovore u korist
jednostrano nametnutog Bijelog
dokumenta iz 1939. U ovom dokumentu je stajalo da treba uspostaviti
sistem u kome će Jevreji i Arapi imati zajedničku vladu. Ovaj dokument
je bio viđen kao značajan poraz jevrejske strane, jer je donio oštre
restrikcije za jevrejsku imigraciju, dok za arapsku imigraciju nije
trebalo biti nikakvih zabrana. Kako je arapsko stanovništvo brojčano
prevazišlo jevrejsko u godinama nekontrolisanih migracija, očekivalo se
da će ovoj zajedničkoj vladi dominirati Arapi. Zbog nadolazećeg Drugog
svjetskog rata, plan nije u potpunosti sproveden.
1947.
godine, nakon porasta nasilja, terorizma i neuspješnih napora da se
pomiri jevrejsko i arapsko stanovništvo, britanska vlada se povukla iz
Palestine. Ispunjavanje UN
plana za podjelu iz 1947. bi dovelo do podjele sporne teritorije na
dvije države, jevrejsku i arapsku, dajući oko polovine teritorije svakoj
državi. Po ovom planu, Jerusalem je trebalo da bude međunarodna regija,
da bi se izbjegli sukobi oko njegovog statusa. Odmah nakon što je
Generalna skupština UN usvojila plan za podjelu, palestinsko arapsko
rukovodstvo i sve islamske zemlje odbacuju plan da se formira još
neimenovana jevrejska država i započelo gerilski rat.
Država Izrael je proglašena 14. maja,
1948. pri
čemu pet arapskih nacija napada Izrael (vidi: Deklaracija o proglašenju Države Izrael, Arapsko-izraelski
rat, 1948.). Izrael je osvojio dodatnih 26% teritorije Palestine
zapadno od rijeke Jordan i pridružio je novoj državi. Jordan je
osvojio Zapadnu obalu (uključujući Istočni Jerusalem), i aneksirao je, ali su
ovu aneksiju priznali samo Ujedinjeno
Kraljevstvo i Pakistan. Pojas
Gaze i sinajsku
pustinju je osvojio Egipat.
Poslije rata, samo 14-25% (zavisno od procjena) arapskog stanovništva
je ostalo u Izraelu, dok su izbjegli prije i za vrijeme rata. Kad je
Izrael odbio povratak većine, i kada su potonje ponude o djelimičnoj
repatrijaciji odbijene, oni su postali izbjeglice; vidi Palestinske
izbeglice i Palestinski
egzodus. U narednoj deceniji, 600,000 Sefardskih Jevreja koji su
izbačeni iz okolnih arapskih zemalja, su došli u Izrael, udvostručivši
broj stanovnika ove zemlje samo godinu dana od sticanja nezavisnosti.
Kasnije su Jevreji počeli da pristižu i iz Irana i Evrope.
Jevrejska populacija u Izraelu je nastavila da raste vrlo visokom stopom
još nekoliko godina, uslijed talasa jevrejske imigracije
iz cijelog svijeta, od kojih je najznačajniji skorašnji, po raspadu SSSR-a.
23.
maja 1967,
Egipat je zatvorio Tiranski moreuz (glavnu izraelsku pomorsku rutu ka
Aziji i ostalim trgovinskim destinacijama) za izraelske brodove, a
također je blokirao i luku Eilat. Egipat je naredio mirovnim snagama
UN-a da napuste Sinaj, a umjesto njih, su na granici sa Izraelom
koncentrisani egipatski tenkovi i trupe. U skladu sa prijašnjim mirovnim
sporazumima, blokada Izraelskih luka je predstavljala objavu rata, te
je Izrael izvršio napad na Egipat, a posebno egipatsku avijaciju. U
neprijateljstva je uključen i Jordan (pošto je uz ustezanje odlučio da
odbaci izraelske apele za neutralnost, i započeo granatiranje Tel Aviva
u skladu sa odbrambenim savezom koji je imao sklopljen sa Egiptom),
Sirija, i iračka avijacija. Ovo je bio Šestodnevni rat
(5. juni
- 10.
juni, 1967.),
za vrijeme koga je Izrael zauzeo Istočni Jerusalem, Zapadnu
obalu, Pojas Gaze, Golansku visoravan, i Poluostrvo
Sinaj. Izrael je 1978. vratio Sinaj Egiptu u skladu sa sporazumu
iz Kemp Dejvida, a 1981, Izrael je aneksirao Istočni Jerusalem. Status
Zapadne obale i Pojasa Gaze, koji su naseljeni mahom Palestincima uz
nešto izraelskog stanovništva, je još neodređen, i bio je tema više
neuspješnih mirovnih konferencija. Nakon rata 1967. izraelska je vlada
odlučila da ponudi zauzete teritorije u zamjenu za mir, što je s arapske
strane odbačeno na Konferenciji Islamskih Zemalja u Khartumu (Sudan),
pod poznatom parolom :" Ne pregovorima s Izraelom, Ne priznavanju
Izraela, Ne miru sa Izraelom":
Status Golanske visoravni je trenutno subjekt teritorijalnog spora
između Izraela i Sirije, koji su tehnički još uvijek u ratu. Visoravan,
koja je prvo bila u sastavu britanske Palestine, a potom ustupljena
francuskoj Siriji u ranim dvadesetim godinama 20. vijeka, Izrael je
zvanično aneksirao 1981, mada je Vijeće Sigurnosti UN-a rezolucijom 497
proglasio ovaj akt Izraela "ništavnim i ispraznim i bez međunarodnog
pravnog efekta."
U godinama nakon 1948, Izrael i UN su često imali suprotstavljene
odnose. Rezolucija 194 (donesena u decembru 1948.)
(Rezolucije Generalne Skupštine nisu pravno obavezujuće), koja
dozvoljava uslovno "pravo na povratak" palestinskim izbeglicama; rezolucija 242 (novembar 1967.), poziva
na "povlačenje izraelskih oružanih snaga sa teritorija okupiranih u
nedavnom sukobu u zamjenu za mir" (Šestodnevni rat); i rezolucija 446 (mart 1979.), koja
proglašava Izraelska
naselja na Zapadnoj obali i u Pojasu Gaze "ilegalnim". Mada je
većina od 65 rezolucija Vijeća Sigurnosti i Generalne Skupštine UN koje
osuđuju izraelske akcije, i 41 rezolucija Vijeća Sigurnosti na koju su SAD stavile veto, imale gotovo
univerzalnu podršku u UN-u (često su glasovi SAD i Izraela bili gotovo
usamljeni), pristalice Izraela tvrde da ove rezolucije često pogrešno
tumače međunarodno pravo, da ih njihove pristalice selektivno
primjenjuju, i da su same sjednice pristrasne.
Izrael nije član ni jedne od pet geografskih grupacija koje bi ga
kvalifikovale za članstvo u Vijeću Sigurnosti po prihvaćenoj praksi zbog
odbijanja Islamskih zemalja. Ima vremenski neodređeno privremeno
članstvo u grupi "Zapadna Evropa i Drugi" ali se složio da ne traži
članstvo u UNVS po toj osnovi. Više od polovine hitnih sjednica UN-a su
bile odgovor na regionalne krize.
