HRIŠĆANSTVO

Rano hrišćanstvo





Ihtis kao ranohrišćanski simbol.



Rano hrišćanstvo je pojam kojim se označava hrišćanstvo u razdoblju od Isusove smrti u ranim 30-im godinama n.e. do Prvog vaseljenskog sabora u Nikeji 325. godine.
Rano hrišćanstvo je nastalo kao verski pokret, odnosno sekta unutar judaizma Drugog hrama, da bi se tokom 1. veka od njega potpuno odvojilo. Središte nove religije je u početku bilo u Jerusalimu, ali nakon neuspeha ustanka Bar Kohbe i uništenja Hrama 70. godine, jerusalimska crkva biva oslabljena. U međuvremenu Rim, kao sedište Carstva, postaje glavno sedište hrišćanstva, a njegov episkop postaje dominantni episkop, koji kasnije dobija titulu pape.
Rani hrišćani su bili izloženi mnogim kritikama i progonima od judaista i sledbenika rimske vere. Međutima, na kraju ovog perioda hrišćanstvo postaje favorizovana religija Rimskog carstva pod carem Konstantinom Velikim.

Nastanak

Za više informacija videti Isus, Apostoli i Crkva

Đoto, Poslednja večera, (početak 14. veka), kapela u Padovi.



Od većine naroda u imperiji, Jevreje je izdvajao monoteizam, odnosno vera u jednog Boga. Rano hrišćanstvo je nastalo u Palestini kao verski pokret, odnosno sekta unutar judaizma. Prvobitnu hrišćansku crkvu (lat: ecclesia - zajednica) formirali su nakon Isusove smrti, njegovi učenici i apostoli u Jerusalimu. Prema spisama apostola Petra (15.-67. g.n.e) mnogi judaisti okreću se hrišćanstvu. Pristalice Isusa iz Nazareta se u početku nazivaju nazareni, da bi tek kasnije stekli naziv hrišćani. Sedište nove religije je u početku bilo u Jerusalimu. Zajednicu su u samom početku činili isključivo jevreji, koji su smatrali su da je Isus bio Mesija (odnosno Hristos) čiji dolazak proriče jevrejska sveta knjiga Tanah, koju hrišćani nazivaju Starim zavetom. Mnoge judejske (farisejske) starešine su ovu tvrdnju smatrali bogohulnom i proglašavali su Hristove sledbenike za jeretike, isključivale ih iz jevrejskih zajednica, a neretko i prijavlivale rimskim vlastima. U ovim događajima neki autori vide dublje korene kasnijeg antisemitizma među hrišćanima.^[1]
Rano hrišćanstvo, koje je nastalo unutar judaizma Drugog hrama, se tokom 1. veka od njega jasno odvaja. Već u drugoj polovini 1. veka, zahvaljujući delatnosti apostola Pavla, hrišćanski pokret postaje pretežno nejevrejski. Hrišćani su nastavili da poštuju jevrejsku Bibliju, uglavnom koristeći Septuaginta prevod Starog zaveta, koji je bio u upotrebi kod grkofonih Jevreja, ili Targume koji su bili u upotrebi kod vernika koji su govorili aramejski jezik. Takođe su dodati tekstovi koji će postati Novi zavet, koje judaizam odbacuje. Hrišćanske zajednice nastaju širom Palestine, Male Azije, Sirije, Egipta, Afrike i Grčke. Jezik komuniciranja među hrišćanima u to doba bio je grčki. Pošto je u antička vremena religija uglavnom bila vezana za određeni grad ili narod, smatra se da su hrišćani bili prvi koji su „presekli tradicionalne veze između vere i nacije“.^[2] Vremenom su se hrišćani sve više odaljavali od Jevreja, pa su tokom drugog veka, pored ostalog, prešli sa svetkovanja subote na nedelju.^[3]

Verovanja

Za više informacija videti Hrišćanstvo i Svete tajne

Hrišćanstvo je propovedalo jednakost svih ljudi i zato su ga početku uglavnom prihvatali niži, a odbacivali viši slojevi društva. Apostol Pavle kaže: „Nema tu Jevrejina niti Grka, nema ni roba ni gospodara, nema muškog roda ni ženskog; jer svi ste vi jedno u Hristu.“^[4] Zajednice hrišćanskih vernika zvale su se hrišćanske opštine, bilo ih je u svim delovima carstva, i u njima je svojina bila zadružna.

Mnoštvo onih koji bijahu postali vjernicima beše jednog srca i jedne duše. Niko ništa ne smatraše svojim vlasništvom, već sve držahu zajedničkim. Niko među njima ne beše siromašan, jer oni koji imahu zemlju ili kuće, prodavaše ih, donošahu novce i polagaše ih pred noge apostolima. Od toga svako dobijaše deo prema svojim potrebama.

– Dela Apostolska 4: 32 - 35

Ova zajednica dobara se često naziva hrišćanski komunizam.

Oni bejahu istrajni u učenju apostolskom, u zajednici, u deljenju hleba i u molitvama. Svi koji primiše veru bejahu zajedno i imaše sve zajedničko. Oni prodavaše svoja imanja i svoja dobra, i deliše cenu između sebe, prema potrebama svakog.

– Dela Apostolska 2:42-45

Krštenje, ranohrišćanska freska u katakombama ispod današnje crkve Svetih Marcelina i Petra u Rimu.



Osnovna aktivnost prvobitnih hrišćana je bila molitva:

Svi oni jednodušno prebivahu u molitvi i moljenju, sa nekim ženama, i sa Marijom, majkom Isusovom, i sa braćom njegovom.

– Djela Ap. 1:14

U prvom veku nove ere hrišćani su se tajno okupljali na zajedničkim obedima, propovedima i molitvama. Muškarci i žene su boravili zajedno, a ispovest se vršila javno, pred celom zajednicom. Prvobitno su neke crkvene funkcije dodeljivane žrebom, kao što su „žrijebom izabrali Mateja za apostola umjesto otpavšeg Jude“.^[5]
Ranohrišćanske svete tajne (gr: misterije) su uključivale:

• krštenje (gr. baptizein „βαπτίζω“ - uroniti, zagnjuriti), ritualno očišćenje tela vodom;
  
• pomazanje (gr. hrizma „χρισμα“ – ulje, mast), mazanje svetim uljem koje se vršilo odmah nakon krštenja;
  
• pričešće (gr. εὐχαριστία euharistia - blagodat; lat. communio – učešće, deljenje), obredno deljenje hleba i vina;
  

Krštenje se vršilo nad zrelim vernicima, koji su prethodno morali da se prijave kao inicijanti za obred krštenja i da prođu pripremni period upražnjavajući post i molitvu. Ako bi se pokazali dostojni krštenja, odnosno primanja u hrišćansku zajednicu, usledio bi obred tokom kojeg inicijant nag silazi u vodu, spirajući grehe i simbolišući smrt svog bivšeg ja. Sveštenik nakon toga priziva Duh da siđe na preporođenog, koji oblači belu odoru i prima med pomešan sa mlekom - hranu za novorođenče.^[6]
Gozba ljubavi ili agape, ranohrišćanska freska u katakombama ispod rimske crkve Svetih Marcelina i Petra.



Hrišćani su odbacivali kulta cara, zbog čega su bili podvrgnuti dugotrajnim i okrutnim progonima od Rimskog carstva. Stoga su se rani hrišćani okupljali u podzemlju, po katakombama, gde je nastala i rana hrišćanska umetnost. Među svetkovinama koje su rani hrišćani upražnjavali u katakombama bile su i gozbe ljubavi, običaj zajedničkog deljenja hrana i pića, što je kasnije zamenjeno evharistijom, koja je uključivala simboličnu količinu hleba i vina.^[7]
Među prvobitnim hrišćanima nije bilo manastira, monaštva niti pustinjaštva, jer tada su svi hrišćani upražnjavali moralnu strogost, koja će kasnije postati odlika uglavnom monaha (sve osim obaveznog celibata).^[5] Verski simbol ranih hrišćana je bila riba (grč: ἰχθύς ihtis), koja je korišćena kao akronim za reči: »Isus Hristos, Božji Sin, Spasitelj.«