125 godina od rođenja Milutina Milankovića

Danas se navršava 125 godina od rođenja Milutina Milankovića, jednog od
najvećih srpskih naučnika i, po oceni agencije NASA, jednog od
"petnaest gorostasa nauka o Zemlji". Njegovo ime se svakodnevno pominje
širom sveta zahvaljujući teoriji o uticaju astronomskih činilaca na
klimu, koja nosi njegovo ime.

– Ta teorija, začeta pre 92 godine, danas je ne samo živa, već i dobija
na značaju – kaže dr Aleksandar Petrović, pisac knjige o kanonu
osunčavanja Milutina Milankovića, koja je na svetskom samitu u
Johanesburgu prvi put svetskoj javnosti predstavila svu širinu rada
našeg velikog naučnika.

Vidne promene klime kao da naučnike sve više dovode u nedoumicu, jer se
u procenama kolebaju između predviđanja globalnog zahlađenja i
otopljenja. Nedavno je na snimcima moglo da se vidi pucanje ledenih
bregova B-15 i B-16 na Antarktiku, površine nešto manje od Srbije i
Crne Gore, što nesumnjivo nagoveštava značajne klimatske promene. Nisu,
nažalost, jasni ni uzrok ni posledice ovog i sličnih prelomnih
događaja. Pred nama su, očito, sve veći izazovi, koji naučnike čude,
obične ljude plaše, a upravljače zbunjuju, jer događaji neumitno
pokazuju da se neće moći lako izaći na kraj sa zadacima i zagonetkama
koje ova planeta postavlja.


Monumentalnost vizije

Izvesno je u svemu tome da se pouzdano matematičko znanje o promeni
klime, smenjivanju toplih i ledenih doba, nalazi u Kanonu osunčavanja
Milutina Milankovića, koji se pre 12,5 decenija rodio u Dalju, a čije
ime danas nose toponimi na Mesecu i Marsu. Razlog za tu veliku počast
je to što je prvi matematički opisao i numerički prikazao vremenski
razvoj temperaturnih uslova na površinama planeta Sunčevog sistema.

– Kada se danas govori o Milankovićevoj teoriji – ukazuje dr Petrović –
oni koji je ne poznaju svode je na puko izračunavanje promena
astronomskih parametara kretanja Zemlje, promene ekscentričnosti
orbite, nagiba ose rotacije u odnosu na ravan orbite i precesije ose
rotacije i Milankovićevim podvigom smatraju tek to što je sva
izračunavanja izveo u predračunarskoj eri. Oni koji je nedovoljno
poznaju, pod terminom „Milankovićeva teorija” podrazumevaju samo da
navedeni parametri kretanja Zemlje utiču na njegovu klimu.

Međutim, njegova teorija je mnogo opsežnija i pored astronomskog ima i
značajan fizički deo, kojim je Milanković izgradio most između
matematičkih i deskriptivnih nauka i dao značajne doprinose naukama o
Zemlji, pre svega meteorologiji i klimatologiji.

– Smatramo da se nikako ne sme gubiti iz vida celovitost kanona,
monumentalnost Milankovićeve vizije, povezivanje kosmosa i Gee,
prostora i vremena i dovršenost ostvarenja te zamisli u svakom od
njenih detalja – objašnjava dr Petrović.


"Pejsmejker" ledenih doba

Krajem šezdesetih godina prošlog veka nova značajna otkrića sve jasnije
podržavaju Milankovićev stav da orbitalne promene značajno utiču na
klimu. Sedamdesetih godina prošlog veka otpočeo je globalni naučni
projekat KLIMAP koji je trebalo da rekonstruiše istorijat klime u
čitavom svetu. Godine 1976. geolozi Dž. Hejs, Dž. Imbri i N. Šeklton u
američkom časopisu Nauka objavili su rad „Varijacije Zemljine orbite –
pejsmejker ledenih doba” u kojem su pokazali, na osnovu podataka
dobijenih iz sedimenata sa okeanskog dna, da su na ritam širenja i
povlačenja leda u poslednjih nekoliko stotina hiljada godina uticala
tri Milankovićeva ciklusa. Time je njegova teorija ponovo oživela u
punom sjaju.

Nakon projekta KLIMAP usledili su brojni istraživački poduhvati koji su
uglavnom potvrđivali slaganje nalaza s teorijom. Danas se može dokazati
da je Milankovićeva teorija geološki potvrđena na više desetina
lokaliteta na svim kontinentima i okeanima, od Sibira, preko pacifičkih
ostrva do Južne Afrike, obe Amerike. Na taj način je njegova nauka
zaista dobila planetarnu dimenziju.

– Uprkos brojnim novim pitanjima koja se neprekidno javljaju, najveći
broj istraživača i dalje smatra da je teorija Milutina Milankovića
valjana – napominje dr Petrović – jer se nikako ne može poreći
činjenica da je uticaj promene astronomskih parametara kretanja Zemlje
„zapisan” u geološkim nalazima, kao ni da postoji sve više dokaza koji
ukazuju na to da klimatski sistem planete nelinearno „odgovara” na sve
tri ciklične promene „Milankovićevih” činilaca.

– Imajući to u vidu, Srpska akademija nauka i umetnosti priprema naučni
skup koji će se povodom 125 godina od rođena Milutina Milankovića
održati krajem avgusta – kaže dr Petrović, koji je i član
Organizacionog odbora ovog skupa. – Potvrđujući značaj Milankovića u
savremenoj nauci pozivu se već odazvao veliki broj najznačajnijih
svetskih naučnika iz ove oblasti. To će svakako biti jedan od najvećih
naučnih skupova u Srbiji u poslednje vreme. Milanković je to zaslužio,
jer kako kažu Andre Berže i Fedor Mesinger „njegov kanon osunčavanja
Zemlje zauvek će ostati kamen temeljac nauka o klimi”. Možda bi taj
kamen mogao da bude uzidan i u temelje nekog spomenika kojim bi se
Beograd i Srbija odužili svom velikanu.

Planeta Milanković

Portret Milutina Milankovića, rad Paje Jovanovića

[You must be registered and logged in to see this image.]

Milankovićevo ime se danas sve češće pominje u naučnim raspravama širom sveta zahvaljujući njegovom Kanonu osunčavanja koji je rešio tajnu uticaja astronomskih činilaca na klimu. Da njegova teorija, začeta pre 92 godine i danas intenzivno živi, svedoči naučni skup "Paleoklima i klimatski sistem planete Zemlje", koji je u organizaciji Srpske akademije nauka od 30. avgusta do 2. septembra okupio nekoliko desetina najuglednijih klimatologa sa skoro svih kontinenata. Nedvosmisleni zaključak ovog skupa je da naša planeta nosi Milankovićev potpis, jer se zapisi Milankovićevih ciklusa mogu pročitati na svim kontinentima i morima naše planete
[You must be registered and logged in to see this image.] Promena nagiba Zemljine ose rotacije u odnosu na ravan orbite [You must be registered and logged in to see this image.] Tri osnovne orbitalne oscilacije koje određuju Milankovićeve cikluse [You must be registered and logged in to see this image.]
[You must be registered and logged in to see this image.] Promena ekscentričnosti Zemljine putanje oko Sunca [You must be registered and logged in to see this image.] [You must be registered and logged in to see this image.]
[You must be registered and logged in to see this image.] Precesija [You must be registered and logged in to see this image.]
Milanković je razrađivao i usavršavao teoriju: proširio je proračune na veći vremenski period, ispitao tačnost hronologije novim izračunavanjima, izradio kontinuirane krive za celu Zemljinu površinu, ispitivao uticaj promena pojedinih činilaca na klimu različitih geografskih širina, odredio položaj granice večnog snega u zavisnosti od osunčavanja, utvrdio matematičku vezu povećanja snežnog pokrivača i njegovog rashlađujućeg dejstva... Rezultate tridesetogodišnjeg istraživanja objedinio je u kapitalnom delu Kanon osunčavanja Zemlje i problem ledenog doba objavljenom na nemačkom jeziku u Beogradu 1941. godine, koje nacističke bombe nisu uspele da unište iako su 6. aprila pogodile štampariju u kojoj je štampano. Pustoš nastala nakon novog svetskog rata nisu bile odveć povoljne za nastavak Milankovićevog naučnog rada, ali on je bio spokojan, jer je svoju teoriju smatrao zaokruženom. Milankovićeva teorija je odmah bila prihvaćena kao osnov za istraživanje u paleoklimatologiji već dvadesetih godina, ali je krajem četrdesetih i pedesetih godina sve češće bivala osporavana. U to doba se raspolagalo samo delimičnim geološkim zapisima a klima Zemlje je smatrana suviše "elastičnom" da bi reagovala na, kako se onda smatralo, "tako male" promene u osunčavanju. Iako donekle razočaran, Milanković je i dalje čvrsto verovao u ispravnost svoje teorije. Umro je decembra 1958. godine, ne dočekavši da vidi slavu koju je potom doživela.
Milanković je svoj Kanon osunčavanja zasnovao na matematičkom uvidu da promene u orbitalnoj geometriji naše planete, koje određuju njen odnos prema Suncu, presudno utiču na klimatske promene. Reč je o tri ključne orbitalne oscilacije: promeni ekscentričnosti Zemljine putanje oko Sunca koja ima periodičnost od oko 100.000 godina; promeni nagiba Zemljine ose rotacije u odnosu na ravan orbite (nutacija, obliquity) koja ima periodičnost od 41.000 godina i precesiji tačke ravnodnevnice koja traje 23.000 odnosno 19.000 godina. Sinergija ove tri oscilacije daje promenu osunčavanja naše planete koju je Milanković izračunao za 65. stepen geografske širine u proteklih milion godina. To je njegova čuvena kriva osunčavanja, koja je osnov paleoklimatskih rekonstrukcija i predviđanja klimatske budućnosti. Krivu je najnovijim proračunima učinio još preciznijom Andre Berže
Neiscrpni potencijal Milankovićeve teorije Krajem šezdesetih godina sistematsko korišćenje modernih tehnika dovelo je do značajnih otkrića koja su sve jasnije podržavala stav da orbitalne promene značajno utiču na klimu. Sedamdesetih godina otpočeo je globalni naučni projekat CLIMAP koji je trebalo da rekonstruiše istorijat klime u čitavom svetu. Godine 1976, geolozi Džejms Hejs, Džon Imbri i Nikolas Šeklton u američkom časopisu Nauka objavili su rad Varijacije Zemljine orbite - pejsmejker ledenih doba u kojem su pokazali, na osnovu podataka dobijenih iz sedimenata sa okeanskog dna, da su na ritam širenja i povlačenja leda u poslednjih nekoliko stotina hiljada godina uticala tri Milankovićeva ciklusa. Time je njegova teorija ponovo oživela u punom sjaju. Na univerzitetu Kolumbija 1982. godine održan je veliki naučni simpozijum pod nazivom Milanković i klima, a nakon CLIMAPa usledili su novi veliki i mali istraživački projekti, poput COHMAPa i SPECMAPa, koji su uglavnom potvrđivali slaganje nalaza sa teorijom.
Poredenje stanja ledenog pokrivaca na severnoj hemisferi pre 18.000 godina i danas Severna hemisfera pre 18000 godina Ledeni pokrivač Severna hemisfera danas (avgust) Ledeni pokrivač [You must be registered and logged in to see this image.] Led na kontinentu Led u moru Zemlja iznad nivoa mora
Posle skoro celog veka od nastanka Milankovićeva teorija nije ni izdaleka iscrpena. Ona u sebi nosi potencijal da pruži ne samo odgovore na nova pitanja, već i da otvori novi horizont razmišljanja i istraživanja. Pred Milankovićevom teorijom koja suvereno vlada svetskom klimatologijom pojavljuju se nova pitanja, jer sve veći broj podataka, sve preciznija tehnologija prikupljanja i obrade uzoraka kao i interpretacije rezultata doneli su mnoge odgovore ali i mnoge nove nedoumice. Nauka se danas suočava sa nedovoljnim poznavanjem svih finih mehanizama koji deluju u sistemu Sunce - Zemlja (atmosfera - biosfera - hidrosfera - litosfera) i njihovim pojedinačnim uticajima na klimu planete.
Prikaz atmosferskih promena na superkompjuteru Centra za podražavanje Zemlje u Japanu [You must be registered and logged in to see this image.]

OVO JE SKOLA MOGA SINA!

Geološka i hidrometereološka srednja škola Milutin Milanković, Beograd

[You must be registered and logged in to see this image.] Zvanična prezentacija Geološka i hidrometereološka srednja škola Milutin Milanković, Beograd [You must be registered and logged in to see this link.] [You must be registered and logged in to see this image.] JEDI NSTVENA SREDNJA STRUCNA SKOLA U ZEMLJI Geoloska i hidrometeoroloska skola "Milutin Milankovic" u Beogradu postoji vise od pola veka. Pocela je sa radom 1948 godine. U pocetku je skolovanje ucenika geoloske i hidrometeoroloske struke teklo odvojeno. Hidrometeoroloska skola osnovana je 21.02.1948. godine u cilju obucavanja i dobijanja srednje strucnih kadrova za potrebe hidrometeoroloske sluzbe. Hidrometeoroloska skola je formirana pod nadzorom Saveznog Hidrometeoroloskog Zavoda. 28.9.1948. osnovan je Geoloski tehnikum u Pancevu i tako pocinje obrazovanje kadrova geoloske struke. 1953 godine Geoloski tehnikum prerasta u Geolosku srednju tehnicku skolu sa sedistem u Beogradu. Od 1979 godine nastaje jedinstvena srednja skola geoloske i hidrometeoroloske struke koja od 1989. nosi ime velikana nase i svetske nauke Milutina Milankovica. Skola se nalazi u Beogradu na Vozdovcu u Esad pasinoj ulici 26. Nosi ime naucnika koji je , objedinivsi vise naucnih oblasti , shvatio put proslosti i buducnosti planete na kojoj zivimo. To je JEDINO mesto u nasoj zemlji gde se skoluju buduci strucnjaci za zemlju vodu i vazduh. Mnogi nasi svrseni ucenici , nastavivsi skolovanje , afirmisali su geolosku i hidrometeorolosku sluzbu. Skola se po potencijalima , raspolozivoj opremi , broju ucenika i razvijenoj saradnji sa privredom svrstava u red vodecih unikatnih srednjeskolskih institucija u nasoj zemlji. Ona ima 22 odeljenja od cega je 8 odeljenja-meteoroloski tehnicar, 5 odeljenja-hidroloski tehnicar, a ostala odeljenja su geoloske struke. Predmetni profesori su dugogodisnji predavaci odgovarajucih strucnih sprema. U okviru dve osnovne struke ucenici nase skole opredeljuju se za jedno od sledecih zanimanja : Geoloski tehnicar za istrazivanje mineralnih sirovina Geoloski tehnicar za geotehniku i hidrogeologiju Geobusac Hidroloski tehnicar Meteoroloski tehnicar Sva zanimanja su cetvrtog stepena strucnosti osim zanimanja Geobusac koje je proizvodno zanimanje treceg stepena strucnosti. Zanimanje je deficitarno te su mogucnosti brzog zaposljavanja realne sto ne iskljucuje mogucnosti daljeg obrazovanja ucenika vanrednim upisom na cetvrti stepen strucnosti geoloskog smera u skoli. Upis ucenika na ovo zanimanje vrsi se BEZ POLAGANJA KVALIFIKACIONOG ISPITA i ogranicavanja broja upisanih djaka. Skola je vise puta pohvaljena , a 1982. i odlikovana Ordenom rada sa zlatnim vencem.