LAPONCI ( Saami )- Skandinavski narodi

Лапонци (Saami) су угрофински народ, који претежно живи у [You must be registered and logged in to see this link.] (провинција [You must be registered and logged in to see this link.]), [You must be registered and logged in to see this link.] (провинција [You must be registered and logged in to see this link.]), [You must be registered and logged in to see this link.] (провинција [You must be registered and logged in to see this link.]) и [You must be registered and logged in to see this link.].
Лапонци су делом протестантске, а делом православне вероисповести, а говоре лапонским (саами) језиком, који спада у угрофинску групу уралске породице језика.
Лапонаца укупно има око 53.000, од тога у Норвешкој 31.000, Шведској 15.000, Финској 5.400, Русији 2.100.

Totalt antall:	60 000–70 000 Galdu.org.
Nevneverdig befolkning i:	[You must be registered and logged in to see this link.], [You must be registered and logged in to see this link.], [You must be registered and logged in to see this link.], [You must be registered and logged in to see this link.]
Språk	[You must be registered and logged in to see this link.], [You must be registered and logged in to see this link.], [You must be registered and logged in to see this link.], [You must be registered and logged in to see this link.], [You must be registered and logged in to see this link.].
Beslektede språk (til samisk):	De [You must be registered and logged in to see this link.]: [You must be registered and logged in to see this link.], [You must be registered and logged in to see this link.], [You must be registered and logged in to see this link.], [You must be registered and logged in to see this link.], [You must be registered and logged in to see this link.], [You must be registered and logged in to see this link.], [You must be registered and logged in to see this link.], [You must be registered and logged in to see this link.], [You must be registered and logged in to see this link.], [You must be registered and logged in to see this link.], [You must be registered and logged in to see this link.], [You must be registered and logged in to see this link.], [You must be registered and logged in to see this link.], [You must be registered and logged in to see this link.], [You must be registered and logged in to see this link.], [You must be registered and logged in to see this link.].
Religion:	[You must be registered and logged in to see this link.], bl.a. [You must be registered and logged in to see this link.]; [You must be registered and logged in to see this link.]; [You must be registered and logged in to see this link.] og [You must be registered and logged in to see this link.]; [You must be registered and logged in to see this link.].

cojle ::

Ima ih i kod nas... mahom su starije dobi! [You must be registered and logged in to see this image.]

Ma, dacu ti ja IZlaponca pa glavi [You must be registered and logged in to see this image.]





Francuski etnolog Zan Kiznije (Jean Cuisenier) dugo godina je bio direktor Nacionalnog muzeja narodnih umetnosti i tradicija u Parizu (Musée national des arts et traditions populaires).

Poslednjih godina Kiznije se posvetio etnoloskom proucavanju Balkana. U izdavackoj kuci Presses universitaires de France urednik je kolekcije "Etnologija". Kiznijeove najpoznatije knjige su Narodna umetnost u Francuskoj (L'art populaire en France 1975) Etnologija Francuske (Ethnologie de la France sa M. Segalenom 1986) i Rusticna kuca (La maison rustique 1991).

U Etnologiji Evrope (Ethnologie de l"Europe 1990) probleme etnoloskog proucavanja evropskih naroda Kiznije izlaze u pet poglavlja: I Upoznavanje etnicke Evrope II Nasledje: podloga osnova i doprinosi III Nasledje: prenosenje usvajanje izmene IV Pitanje identiteta i V Sklonosti opredeljenja i verovanja. Knjiga sadrzi i izabranu bibliografiju..

Odlomak iz Etnologije Evrope o Laponcima ( Saamima)

"Prvi antropolozi koji se njima bave, Line (Linee) i Blumenbah (Blumenbach) (1755), proglasili su ih Mongolima zbog telesnih osobina koje su ih cinili razlicitim od suseda. Najnoviji radovi dovode u sumnju antropolosku jedinstvenost Saama i priblizavaju ih drugim evropskim narodima: seroloska ispitivanja njihove krvi pokazuju da preovladjuje tip A2, sa slabom sklonoscu B i P i negativnim rezusu. odvojenost susedaizazvala je akumulaciju posebnih genetskih cinilaca i ne samo stoje Saame ucinila razlicitim od okolnih grupa, nego je takodje zajednicu razbila na posebne grupe
Vecina istrazivaca misli da Saami nisu domorodci, da su dosljaci na svojoj teritoriji. Prema Viklundu (Wiklund), bilo je moguce da jedna kultura pridosla iz Azije bude zaprecena na obali tokom poslednjeg ledenog doba. Odatle je mogla da se raseje sa povlacenjem leda... Za druge preistoricare, npr. Tanera (Tanner), Saami su sa povlacenjem lednika pridosli iz Srednje Evrope, delimicno se pomesali drugim populacijama i potom rasprostrli u Finskoj i Skandinaviji".

Biće da skije potiču upravo odande ?

Najstariji ljudi koji su skijali u drevnoj Fenoskandiji su vjerojatno bili daleko preci modernih Saamija.

[You must be registered and logged in to see this image.]


Laponska žena ili boginja na skijama. Olaus Magnus (1553)

Bog vas zivio sto imam sta citati uz kafu :)

Uther Pendragon ::

Bog vas zivio sto imam sta citati uz kafu :)

Citat :

A ti izgleda volis da si sam( i)... Kud nestade, Mile :zubi3: 

 

Na delu švedske teritorije gde živi ovaj narod ,pronađene su nenormalne količine rude gvožđa na vrlo maloj dubini .Procena ,preliminarna, vrednosti je 25 milijardi evra .
E sad ...tamo ima nešto malo ljudi ,recimo ,stotinak ,i nekih 80 uzgajivača irvasa koji se sele okolo po toj teritoriji .Oni organizuju proteste ,iako su rudarske kompanije dobile dozvolu za bušenje -radovi nisu počeli .
Kompanija tvrdi da će uništiti samo 15 km kvadratnih ,a da Laponcima ostaje 3900 kvadratnih kilometara za svoje aktivnosti .
Lapi tvrde da ime se uzimaju osnovna sredstva za život -iz nekih razloga na naslagi rude rastu borovnice kao lude ,a voda iz reka i jezera tamo je ispravna za piće ,što je retkost bilo gde u svetu .
Švedska kao ekološki svesna i demokratska zemlja je na mukama -dala je dozvolu ,ali ne može da upotrebi silu protiv svojih građana,tj prekomernu .
Ovi su smislili da ukopaju cev u zemlju i tu gurnu ruku -policija mora da ih otkopava svaki put kada kompanija dođe da uzme uzorke ili nesto meri .
Procena je da će se na kraju nagoditi ,kompanija nudi novac ,i tvrdi da ih Lapi ucenjuju .
Ko je u pravu...teško reći .

[You must be registered and logged in to see this image.]
lici pomalo na nas opanak, zar ne?



Smislice oni vec da se borovnica moze brati i dalje.
Nego, zao mi je sto ne mogu da prebacim tekst o Samima i njihovoj mitologiji i narodnoj medicini, izmedju ostalog i pomenutim bobicama.

sonia ::

[You must be registered and logged in to see this image.]
lici pomalo na nas opanak, zar ne?



Smislice oni vec da se borovnica moze brati i dalje.
Nego, zao mi je sto ne mogu da prebacim tekst o Samima i njihovoj mitologiji i narodnoj medicini, izmedju ostalog i pomenutim bobicama.

Možeš,što ne bi mogla ?
Ubaci na Google Translate ,nema veze ako je prevod malo rogobatan ,razumećemo smisao .
A borovnice su ogromne ,gledajuću emisiju baš sam se prisetio da se ne sećam kada sam je video "uživo"

Ostadoh ja duzna tekst..ali dobro....


Sami slave Dan državnosti 6. februara svake godine . To je zvanicno dan zastave, kada bi trebalo istaknuti Sami zastave u opstinama.

Podsecanje da su Sami autohtoni narod u Norveskoj.

Onda dolazi veliko pitanje... Koliko opstina u Norveskoj zaista istakne zastavu Sami naroda ?

Ne znam.

Zelja je da ih bude puno... ali to je verovatno daleka  buducnost .  

Mada, poslati e-mail opstini nije veliki problem, sa zeljom da se tog dana zastava istakne, i to ce biti ucinjeno bez problema...


Srecan vam dan Sami, 6. februar.



[You must be registered and logged in to see this image.]

[You must be registered and logged in to see this image.]



Danas je Nacionalni dan Samija.


U 2003. je umro poslednji poznati govornik Akkala Sami na poluostrvu Kola .

Nesto vise od  jednog veka, veliki deo stanovništva u Troms i Finnmark bio je dvojezican i trojezican , oni su koristili kako Sami, tako norveski i finski jezik.

I onda je doslo do velikih promena u nekoliko godina , koje su delimicno dovele do Norvegizacije .



Ume Sami , na primer , koji je u jednom trenutku bio korišćen od strane naroda Sami u Rana, ne govori vise od desetak ljudi  danas .


Svakog meseca umiru dva svetska jezika . UN strahuje da je polovina sveta oko... njih oko7000  koji ce nestati u roku od 100 godina .

- Mali jezici nestaju , a veliki jezici preuzimaju..... Danas , mi procenjujemo da polovina svetskih jezika imaju manje od 3000 korisnika, svaki , kaže profesor skandinavske lingvistike  Řistein A. Vangsnes na Univerzitetu u arktickom Univerzitetu Tromso Norveska .

........................................................................................

Sami jezici su snazno povezani sa upotrebom prirodnih resursa, narocito irvasa .
Mit da Sami imaju mnogo reci za sneg , delimicno je tacan , ali narodi Sami imaju potrebu da opisu sneg veoma precizno...

Mada, i norveski ima vise reci  za razlicite vrste snega....

 Zaista , u norveskom ne postoji onoliko reci za irvase kao kod Sami naroda.

Sto se tice  irvasa  potreba je da se zaista pogodi starost  irvasa, izgled , pol i druge karakteristike .

Irvas terminologija je Sami terminologija..

Duž obale primorski Saami su imali mnogo reci koje su opisane u ribolovu i poljoprivredi, i sve je to skoro nestalo....

.........................

Juzni Sami govori danas oko 600 sa norveske i isto toliko sa svedske strane... u Norveškoj od ELGA Elgĺ i Hedmark til Saltfjellet.....  Veliki deo napora u ocuvanju i reviatlizaciji  Sami vrsi se uvodjenjem ovog jezika u vrticima i skolama .

Ume Sami je svakodnevni jezik u pogranicnim regionima Mo i Rana i na istoku u Svedskoj .

Sada je oko deset ljudi u Svedskoj koji govore jezik, uglavnom deca .

Nekoliko entuzijasta bore za Ume Sami , koji je bio najstariji pisani jezik Sami .

Pite Sami je govorio u Bodř, Fauske , Bodo , Gildeskal , Beiarn i Arjeplog na svedskoj strani granice .

Sulitjelma je ime Pite . Sada je kao jezik  umro u Norveskoj , dok oko . 30-50 punoletnih lica iz svedskog ga govore . Neki od njih su nedavno napravili recnik od ovog jezika .

Lule govori oko hiljadu ljudi u Tisfjord , Hamarři , Steigenberger i preko u Svedskoj Jokkmokk . Jezik koji se koristi u školama , a Univerzitet u Nordlandu nudi studije na ovom jeziku .

Severni Sami je glavni jezik jezicke grupe Sami , i govori od cca . 20-25000 u Norveskoj , Svedskoj i Finskoj , na norveškom strani Vesteralen do Varanger . Jezik ima dominantnu ulogu unutar grupe Sami , a to se uglavnom koristi u vestima i novinama .

Istocni Sami se koristi kao genericki termin za Skolt , Inari , Kildin i tersamisk . Skoltefossen Sami su ranije govorili u Južnom -Varangeu . Sela Sevettijarvi i Nellim u Finskoj je dom za većinu preostalih 4-500 reci .
Ostali su ruski drzavljani .

Ustavna zaštita

- Sami jezici su slicni , ali se razlikuju . Program brige o jezicima je snazno podrzan od strane vlade ,  kaže Řistein A Vangsnes .

U isto vreme on istice da kako mnogi govore glavni jezik Sami, postoje i Sami  koji govore svoj dijalekt iz Sogn .

- 1991 napisan je dodatak Ustavu u Norveskoj da olaksa Sami jezik i kulturu .

Studenti takodje mogu zahtevati skolovanje na Sami jeziku u mnogim delovima zemlje , kaže Vangsnes .


[You must be registered and logged in to see this link.]

Pozvana sam da sa porodicom Laponaca sakupljam multe oko Karashoka... (http://no.wikipedia.org/wiki/Multe )   ..Ne mogu ove godine, ali probala sam krem...mmmm  

Vesti na samiskom jeziku.
-Vuk ubio 16 Jelena..
-30 godina od kad je pala ruska raketa, dosla preko finske...


Citam prevod na norveskom, pa mi zapadose za oko natpisi u pozadini. Pogledajte kako izgleda alfabet.  Jako zanimljivo, zar ne?

[You must be registered and logged in to see this image.]

sonia ::

Vesti na samiskom jeziku.
-Vuk ubio 16 Jelena..

Gledao sam baš danas o njima na Diskaveriju .Cele porodice uzgajaju irvase ,i baš o tome su pričali ,o gubicima u krdu .
Dolaze im vukovi ,ali ne domaći -nego iz Rusije ,lepo pređu granicu ,pobiju i požderu ,i vrate se u Rusiju ,kao da znaju .
Kakogod -smeju ih samo plašiti ,ne smeju da ih pobiju ,ni domaće ,ni "uvozne" vukove ,pod zaštitom su.
I komšije muku muče sa vukovima ,u susednoj Jakutiji ih ima preko 3 500 .Pobili su im ove godine 16 000 irvasa .
Samo ,Rusi nisu osetljivi kao Skandinavci -raspisali su nagradu ,za svaku vučiju kožu sa te teritorije -100 000 rubalja .
Ne samo da urnišu irvase i konje ,smatra se da su direktno zaslužni za nestanak arktičkih zečeva .
Namera je da populaciju vukova  svedu na oko 500 .
Da su Samiji Srbi -već bi se našao način kako da ubiju vuka i prodaju ga u Rusiji .

Danubius ::

sonia ::

Vesti na samiskom jeziku.
-Vuk ubio 16 Jelena..

Gledao sam baš danas o njima na Diskaveriju .Cele porodice uzgajaju irvase ,i baš o tome su pričali ,o gubicima u krdu .
.

Jeleni i  ( ili ) irvasi, kao jedina vrsta jelena gde muzjak i zenka imaju rogove, stradaju mozda bas zato najvise, posto se krecu u krdu.
Elg ( los) , kao najveci clan ove porodice je mozda i najzanimljiviji- dobar plivac, pa i ronioc. 
Njihovi rogovi su organi koji rastu najbrze na svetu.
Izmet im je jestiv. ( nisam probala, ali znam one koji jesu)

Danas je Nacionalni dan Sami-ja (Laponaca ).
Na stranicama Digitalnog muzeja ( koji je zajednicki projekat Svedjana i Norvezana) mogu se naci jako zanimljive fotografije ( nekoliko stotina fotografija Laponaca iz raznih perioda izbaceno je danas kao poklon ovom narodu za njihov dan)
Ova stranica je prosle godine imala 1, 6 miliona poseta.

[You must be registered and logged in to see this image.]

Fotografija napravljena 1920.

[You must be registered and logged in to see this link.]

Toplije vreme i vise sume...
 Nekada su pastiri, cuvari irvasa na severu Norveske ''citali'' vreme po suncu, oblacima, travi...Znali su, kakvo ce vreme biti sutra, ili po jutru , kakav dan, ali toga nema vise...Krajem oktobra i pocetkom novembra u tim predelima bilo je i do -30C, sada je temperatura u plusu...

Klimatske promene su bukvalno vidljive- stabla sire svoje grane i na vrhovima planina ( ?! )

U proseku, temperatura je otisla gore za 7C  tokom zime i 4,5 C tokom leta, oko 20- 25 % vise kise, zavisno od perioda, snega ima u proseku tri meseca manje nego sto je to bilo ranijih godina, temperatura je sve cesce u plusu i tokom zime...
Sneg se topi a onda zamrzava i preko njega dolazi novi sloj snega. Led pokriva hranu, pa zivotinje ne mogu dospeti do nje...Pre dve godine uginulo je skoro 100 000 zivotinja ...Da li su klimatske promene dovele do toga, nije ispitano do kraja...
Sami ne veruju da su ljudi u gradovima toliko zabrinuti zbog ovih promena...Oni ne zavise,ili im se bar tako cini, direktno od prirode...

Saami sutra slave svoj dan- Gratulerer med dagen!


[You must be registered and logged in to see this link.]



[You must be registered and logged in to see this image.]

Sam je pisao pesmu...posvecenu prijatelju koga je tragicno izgubio...I pobedio.